Melezleme Çalışmaları

Melezleme Çalışmaları

Saf yetiştirme ve seleksiyonla sağlanabilecek genetik ilerlemenin sınırlı olduğu görüşünün genel bir kabul olduğunun ortaya çıkması, Türkiye koyun ırklarının ıslahında melezleme çalışmalarının ağırlığını artırmıştır. Melezleme çalışmalarında, daha çok çevirme ve birleştirme (kombinasyon) melezlemesinden yararlanılarak yapağı, et-yapağı ve süt verim yönlü birçok yeni koyun tipleri oluşturulmuş ya da oluşturulmaya çalışılmaktadır 

(Düzgüneş ve Pekel, 1973; Pekel ve ark, 1973; Yalçın ve ark, 1977; Sönmez ve ark., 1975; Yalçın, 1979; Özder ve ark., 1996; Kaymakçı ve Taşkın, 1998, Kaymakçı ve ark, 2002; Kaymakçı ve ark., 2006; Akçapınar, 2000; TİGEM, 2008; BDUTAE, 2008; Tekin ve ark, 2000; Ceyhan ve ark, 2007; Özcan, 1975; Sönmez ve ark, 1975; Eliçin ve ark, 1989; Ertuğrul ve ark, 1989; Kaymakçı ve ark, 1999; Kaymakçı ve ark, 1999). 

Türkiye Ziraat Fakülteleri’nin Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı işletmelerde birçok yeni koyun tipleri oluşturulmuştur. Bununla birlikte, özellikle 1980’li yıllardan sonra Türkiye’de egemen olan yeni-liberal ekonomi politikaları, kamunun koyun ıslahı çalışmalarını olumsuz etkilemiştir. Koyun tiplerinin oluşturulduğu kamu tarım işletmeleri, günümüzde özelleştirme ya da kiralama kapsamına alındığı için görevlerini yapamaz durumuna getirilmişlerdir. Örneğin İç Batı Anadolu eşiği için Denizli–Acıpayam Tarım İşletmesi’nde oluşturulan Acıpayam tipi Orta Anadolu’ya götürülmüştür. Tahirova ve Türkgeldi tipleri, İnanlı Tarım İşletmesi’nin özelleştirmeleri nedeniyle Karacabey Tarım İşletmesine aktarılmıştır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlı Beydere– Manisa’da koyunculuk şubesinin kapatılması ve yaklaşık 3000 dekar arazinin özelleştirilmesiyle, burada elde edilen Sönmez tipi dağıtılmıştır. Koyun yetiştiricileri ekonomik açıdan olduğu kadar, damızlık açısından da tam sahipsiz konuma getirilmiştir Çevirme ve birleştirme melezlemesi ile yeni tiplerin elde edilmesi çalışmalarının yanında, kullanma melezlemesi yönünde yapılmış birçok çalışma da vardır (Gönül, 1974; Akçapınar, 1975; Anonim, 1996; Kaymakçı ve ark, 1996; Emsen ve ark, 2007).

Melezleme Çalışmaları Koyunlar

Melezleme Çalışmaları Koyunlar

Diğer melezleme çalışmalarını iki grup altında toplamak olasıdır. Birinci grup, etçi tip oluşturma amacıyla düzenlenen çalışmalardır. Bu gruptaki çalışmaların ilki, 1970’li yılların başlarında Türkgeldi Tarım İşletmesi ve İnanlı Tarım İşletmesi’nde gerçekleştirilen Texel x Kıvırcık melezlemesidir (Özcan, 1975; Sönmez ve ark, 1975). 

Ancak, Texel ırkı ve melezlerinin hastalıklara, özellikle kan parazitlerine duyarlı olması nedeniyle anılan araştırmalar sürdürülememiştir. Daha sonraları, yine yerli koyunların etçilik özelliklerinin ıslahı amacıyla 1986 yılında kültür ırkları ithal edilmiştir. Çalışmalarda, yerli ırklar etçi ırklarla melezlenmiş, ancak yeni tiplerin elde edilmesi için daha ileri düzeydeki melezlemeler ile tip sabitleştirilmesi etkinlikleri yürütülememiştir. Ön çalışmalarda, Gökhöyük Tarım İşletmesi’nde B. Leicester x Karayaka, Alpaslan Tarım İşletmesi’nde Lincoln x Morkaraman, Bala Tarım İşletmesi’nde Dorset Down x Akkaraman, Ulaş Tarım İşletmesi’nde Hampshire Down x Akkaraman, Çayır Mera ve Zootekni Araştırma Enstitüsü’nde Ile de France x Akkaraman ve Ile de France x Anadolu Merinosu, Acıpayam Tarım İşletmesi’nde Alman Siyah Başlı x Ramlıç ve Alman Siyah Başlı x Acıpayam melezleme çalışmaları yapılmıştır (Eliçin ve ark, 1989; Ertuğrul ve ark, 1989; Kaymakçı ve ark, 1999). 

Bu çalışmaları, Bandırma Marmara Hayvancılık Araştırma Enstitüsü ile Konya Bahri Dağdaş Uluslararası Araştırma Enstitüsü’nde sürdürüldüğü bilinmektedir. İkinci grup çalışmalar ise, kasaplık kuzu üretimine yönelik çalışmalardır. Bu amaçla, uygun genotiplerin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmaların ise otuz beş yılı geçen geçmişi vardır. Acıpayam Tarım İşletmesi’nde özelleştirmeden önceki yıllarda Dağlıç koyunları, Sakız koçlarıyla çiftleştirilerek sütlü melez anaçlar elde edilmiş, bu anaçlar Ile de France, Merinos ve Malya tipi koçlara verilerek kasaplık kuzu üretimi olanakları araştırılmıştır (Gönül, 1974). Bir araştırmada ise Karacabey ve Konya Merinoslarının kimi etçi ırkların koçlarıyla ikili kullanma melezlemesine uygun anaç soyların niteliğinde olduğu gösterilmiştir (Akçapınar, 1975). 

Diğer yönden, bir özel firmanın Avustralya’dan Suffolk etçi soyu ile B. Leicester x Merinos melez anaçlar getirerek kasaplık kuzu üretimi çalışmalarına başlamış olduğu da bildirilmektedir (Anonim, 1996; Kaymakçı ve ark, 1996). Son yıllarda ise öne çıkan melezleme çalışmalarından birisi ise Romanov’a dayalı ıslah çalışmalarıdır (Emsen ve ark, 2007). Anılan çalışmalarda Romanov koçları, İvesi, Morkaraman, Tuj, Akkaraman, Kangal ve Kıvırcık koyunlarıyla melezlenmektedir. 

Çukurova Asaf Koyunu

Çukurova Asaf Koyunu 

Çukurova Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümünün Hohenheim Üniversitesi ile yaptığı bir proje ile İvesilerin süt verimini artırmak amacıyla Doğu Friz koçlarıyla İvesi koyunu çiftleştirilmiş, elde edilen F1 dölleri kendi içinde tekrar çiftleştirilerek F2 dölleri oluşturulmuştur. F2’ler İvesi Geriye Birinci Melezler (İG1) ile çiftleştirilerek Çukurova Asaf koyunu elde edilmiştir(Özcan, 1990). 

Çukurova Koyunu

Çukurova Koyunu

Sakız koçları ile İvesi koyunları çiftleştirilmiş elde edilen F1 dölleri ve G1’ler elde edilmiştir. G1 ile F2 bireyleri kendi arasında çiftleştirilerek Çukurova tipi oluşturulmuştur. Tipin genetik yapısı; %62.4 Sakız ve %37.5 İvesi dir (Özcan, 1990). 

Bafra Koyunu

Bafra Koyunu

Sakız ırkı koçlar ile Karayaka koyunlarının geriye melezlemesi sonucunda elde edilmiştir. Genotip olarak %75 Sakız ve %25 Karayaka’dır. Doğumda kuzu sayısı 100 koyuna göre 178 dir. Kuzuların 90. ve 180. gün canlı ağırlıkları sırasıyla; 23, 33 kg dır. Ergin yaş canlı ağırlığı 62 kg dir. Bafra tipinin ortalama yapağı ağırlığı 2.2 kg, yapağı inceliği 35 mikrondur. Gökhöyük Tarım İşletmesi’nde sonuçlandırılmış bir çalışmadır. Bu tipin elde edildiği bölge dışında İç ve Doğu Anadolu ile Akdeniz Bölgesi’nde yetiştirilebileceği belirtilmektedir.  

Türkgeldi Koyunu

Türkgeldi Koyunu 

Türkgeldi tipini oluşturmak üzere, Tahirova koçları, Türkgeldi Kıvırcığı koyunlara verilerek F1'ler, F1 dişiler yeniden Tahirova ile çiftleştirilerek TAG1 (Tahirova birinci geriye melez) döller elde edilmektedir. Bunların kendi aralarında çiftleştirilmesi ve seleksiyonuyla Türkgeldi koyunları oluşturulmaktadır. Bu tip %75 Tahirova + % 25 Kıvırcık genotipi içermektedir. Doğumda kuzu sayısı 1.40–1.50’dir. Poliöstrik bir özellik taşıması istenir. Çiftleşme mevsimi uzunluğu 200–220 gündür. Dördüncü ay ağırlığı 30–35 kg'dır. Canlı ağırlık koyunlarda 40-50 kg, koçlarda 70-80 kg'dır. Laktasyon süresi 180-200 gün’dür. Laktasyon süt verimi 150–180 kg'dır. Yapağı verimi 2.5-3.0 kg'dır. Türkgeldi koyunu, Türkgeldi Tarım İşletmesi’nde elde edilmiştir. Ancak, Türkgeldi tipleri daha sonra İnanlı Tarım İşletmesi’ne getirilmiş, bu çiftliğin de özelleştirilmesiyle bu tip Tahirova tipiyle birlikte Karacabey Tarım İşletmesine aktarılmıştır.

Acıpayam Koyunu

Acıpayam Koyunu 

Acıpayam koyunu, Doğu Friz x İvesi x Dağlıç ırklarının aşamalı olarak melezlenmesiyle elde edilmektedir. İlk aşamada İvesi koçları ile Dağlıç dişileri çiftleştirilmiştir. Elde edilen F1 dişiler, daha sonra Doğu Friz x İvesi melezi (Asaf) koçlarına verilmiştir. Bunların dölleri de kendi aralarında çiftleştirilerek % 25 Doğu Friz + % 50 İvesi + % 25 Dağlıç’tan oluşan Acıpayam tipi oluşturulmaktadır. Elit sürüde doğumda kuzu sayısı ortalama 1.2'dir. Dördüncü ay canlı ağırlığı 32 kg'dır. Laktasyon süresi 112 gün’dür. Laktasyon süt verimi 150 kg'dır. Acıpayam koyunu, Acıpayam Tarım İşletmesi'nde elde edilmiştir. Halı tipi yapağı özelliklerine sahip et ve süt verim yönlü bir tiptir. Bu koyun tipi, Dağlıç ırkının yetiştirildiği ekstansif koşullara uyum sağlayabilecek bir yapıya sahiptir. Ayrıca Dağlıçları doğal olarak aşabilmektedirler. Bu özellik, saha düzeyinde Dağlıçlarla yapılan melezleme çalışmalarında büyük bir kolaylık sağlamaktadır. Acıpayam tipi, elde edildiği Acıpayam Tarım İşletmesinin özelleştirilmesiyle Bala Tarım İşletmesine aktarılmıştır. 

Sönmez Koyunu

Sönmez Koyunu

Sönmez tipi elde etmek üzere Sakız koç ve Tahirova koyun melezlenmekte, elde edilen melez döller ikinci aşamada Tahirova koçlarıyla çiftleştirilmektedir. Bu şekilde oluşturulan tip, % 25 Sakız + %75 Tahirova genotipi içermektedir. Elit sürüde doğumda kuzu sayısı ortalama 1.77'dir. Dördüncü ay canlı ağırlığı 30 kg dolayında, laktasyon süresi yaklaşık 185 gündür. Laktasyon süt verimi ortalaması ise 360 kg'dır. Bununla birlikte 600 kg süt veren Sönmez koyunları da vardır. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Deneme Ağılı ve Beydere Tohum Test Sertifikasyon Müdürlüğü Koyunculuk Şubesi’nde elde edilmiştir. Sönmez tipinin, Ege Bölgesi'nin sıcak ve kurak yaz koşullarına Tahirova tipinden daha çok uyum gösterdiği görülmektedir. Diğer yandan bu tip, bakım ve beslenme olanakları iyi, koyun sütü ve kuzudan gelir sağlayan işletmeler için uygun olacaktır. Sönmez tipi, elde edildiği Beydere Tohum Test Sertifikasyon Müdürlüğü koyunculuk şubesinin kapatılmasıyla Sönmez koyunları satılmıştır. 

Tahirova Koyunu

Tahirova Koyunu 

Tahirova, Doğu Friz x Kıvırcık birleştirme (kombinasyon) melezlenmesiyle oluşturulmuştur. Tip, % 75 Doğu Friz + % 25 Kıvırcık genotipi içermektedir. Doğumda kuzu sayısı 1.60–1.80'dir. Kuzuların doğum ağırlığı 4.0–4.5 kg'dır. Üçüncü ay canlı ağırlığı 28–30 kg kadardır. Ergin yaş canlı ağırlığı koyunlarda 55–60 kg, koçlarda 80–90 kg'dır. Laktasyon süresi 200-240 gün, laktasyon süt verimi 250-300 kg'dır. Birörnek yapağı verir ve ölü kıl içermez. Tahirova Tarım İşletmesi'nde oluşturulmuştur. Tahirova tipi, Güney Marmara, Trakya ile Ege Bölgesi'nde yerli koyunların ıslahında ve yeni koyun tiplerinin elde edilmesinde başarıyla kullanılmaktadır. Anılan yörelerde yaklaşık 300–500 bin arasında değişen Tahirova melezi koyun vardır. Tahirova tipi, elde edildiği Tahirova Tarım İşletmesi’nden önce İnanlı, daha sonra Karacabey Tarım İşletmesine götürülmüştür.

Hasmer Koyunu

Hasmer Koyunu 

Alman Siyah Başlı, Hampshire ve Merinos ırklarının üçlü melezlemesiyle oluşturulan bir baba hattıdır. İkizlik, %18-25, kuzuların yaşama gücü %93-98’dir. Kuzuların doğum ağırlığı 4.56 kg ve sütten kesim ağırlığı 75. günde 24.2 kg’dır. Canlı ağırlık koyunlarda 60-65 kg ve koçlarda 70-85 kg’dır. Yapağı verimi ise 3.5 kg’dır. Konya Bahri Dağdaş Uluslararası Tarım Enstitüsü’nde Orta Anadolu koşullarında, Akkaraman koyunlarıyla yapılacak kullanma melezlemesinde baba hattı olarak elde edilmişlerdir. Sahada elde edilen ilk sonuçlar, Hasmer’in bu amaçla kullanılabileceğini göstermektedir

Menemen Koyunu

Menemen Koyunu 

Menemen koyunu, Ile de France koçları ile Tahirova koyunlarının melezlenmesiyle oluşturulmuştur. Bu tipte hızlı gelişme özelliği Ile de France'dan, süt ve döl verimi düzeyi ve et kalitesi Tahirova'dan sağlanmaktadır. Menemen tipi ortalama olarak % 75 Ile de France+ % 25 Tahirova genotipi içermektedir. Doğum başına kuzu sayısı 1.25–1.27 dir. Sütten kesim ağırlığı 23.40 kg, dördüncü ay ağırlığı 29.60–35.00 kg'dır. Günlük ortalama canlı ağırlık kazancı 122–183 g arasında değişmektedir. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Menemen Uygulama ve Araştırma Çiftliği'nde oluşturulmuştur. Ancak verim düzeylerinin iyileştirilmesi için seleksiyon çalışmalarının sürdürülmesine gerek vardır. 

Ramlıç Koyunu

Ramlıç Koyunu

Ramlıç (Çifteler), Dağlıç’ın yüksek yaşama gücü ile Rambouillet ırkının et ve yapağı verim özelliklerini birleştiren bir koyun tipidir. Ramlıç koyunu % 65–70 Rambouillet + %30-35 Dağlıç genotipi taşımaktadır. İkizlik %10 düzeyindedir. Kuzu doğum ağırlığı 4.0–4.5 kg'dır. Dördüncü ay ağırlığı ortalama 30 kg'a erişir. Canlı ağırlık ortalaması 50 kg'dır. Laktasyon süt verimi 70 kg civarındadır. Kirli yapağı verimi 3.0 kg'dır. Sortimanı 60-64'S'dır. Lüle uzunluğu 7.0 cm'dir. Anadolu (Çifteler) Tarım İşletmesi'nde oluşturulmuştur. Ancak günümüzde bu tipin kalmadığı söylenebilir.

Et-Yapağı Verim Yönlü Tipler Koyun

Et-Yapağı Verim Yönlü Tipler Koyun

Et-yapağı verim yönlü olarak Türkiye’de oluşturulan başlıca tipler, İç Batı Anadolu eşiği için Ramlıç (Çifteler), Batı Anadolu için (Menemen) ve Orta Anadolu için Hasmer ve Hasak olmuştur. Et-yapağı verim yönlü tiplerin genel özellikleri aşağıda bildirilmiştir; 

• Büyüme hızı ve karkas kalitesi gibi özellikler açısından üstün özelliklere sahiptirler. 

• Yapağı verim özellikleri orta-kalitedir. 

• Vücut, baş ve bacaklar beyazdır. Kuyrukları incedir. 

• Genel olarak kasaplık kuzu üretiminde baba soyu olarak uygundurlar. 

Anadolu Merinosu

Anadolu Merinosu 

Alman Et Merinosları ile Akkaramanların melezlenmesiyle elde edilmişlerdir. Bu tip, % 75–80 Merinos genotipi taşır. Doğumda kuzu sayısı yaklaşık 1.20'dir. Doğum ağırlığı 4.5–4.7 kg ve sütten kesim ağırlığı 19.3–19.6 kg arasında değişir. Canlı ağırlık ortalaması 50–60 kg'dır. Laktasyon süresi 120 gün civarındadır. Laktasyon süt verimi ise ortalama 70 kg'dır ve bu miktar 30–100 kg arasında değişir. Kirli yapağı verimi 3–3.5 kg düzeyindedir. Yapağı inceliği 22 mikrondur. Orta Anadolu’da Gözlü Tarım İşletmesi'nde oluşturulmuştur. Akkaramanların ıslahında kullanılmakta ve saf yetiştiriciliği yapılmaktadır. 

Malya Koyunu

Malya Koyunu 

Alman-Et Merinosları’nın Akkaraman koyunlarıyla birleştirme (kombinasyon) melezlemesi yöntemiyle oluşturulmuşlardır. Bu amaçla önce Merinos x Akkaraman birinci geriye melez döller (G1) elde edilmiştir. G1'lerin dişileri, vücut yapıları oldukça iri, yapağı ve döl verimi üstün Akkaraman koçlarına verilerek % 35-40 düzeyinde merinos genotipi taşıyan yarım yağlı kuyruklu Malya tipleri oluşturulmuştur. Doğumda kuzu sayısı 1.10'dur. Canlı ağırlık ortalama 45–50 kg'dır. Gelişme hızı Akkaraman'ın üstündedir. Kirli yapağı verimi 2.4–2.8 kg arasında değişir. Yapağı inceliği 26-28 mikrondur. Orta Anadolu'da Malya Tarım İşletmesi'nde elde edilmiştir. Malya tipinin geçmişte Akkaramanların ıslahında kullanıldığı bildirilmektedir.

Karacabey Merinosu

Karacabey Merinosu 

Alman-Et Merinosları ile Kıvırcık koyunlarının çevirme melezlemesi yöntemiyle çiftleştirilmesi sonucu elde edilmişlerdir. Yaklaşık % 90–95 Merinos genotipi taşırlar. İkizlik oranı % 10-20'dir. Kuzuların gelişme hızı Kıvırcık’ın üzerindedir. Canlı ağırlık ortalama 50– 55 kg'dır. Kirli yapağı verimi 3–3.5 kg'dır. Sortiman 64 S'dir. Lüle uzunluğu 6.5–7.0 cm'dir. Karacabey Tarım İşletmesi'nde geliştirilmiştir. Güney Marmara Bölgesi’nde yayılmıştır. 

Hayvan Üretimi | Koyunculuk Tarım Takvimi

Koyunculuk Tarım Takvimi

Ocak-Şubat hayvan üretimi

Mısır silajı, elma posası silajı, pancar posası gibi su oranı yüksek olan kaba yemler ile yapılan beslemede özellikle ahır tabanı kuru tutulmalı ve altlık miktarı artırılmalıdır.

Gebe hayvanla fazla miktarda kuru yonca otu ve baklagil samanları verilmemelidir.

Özellikle doğumu yaklaşan hayvanlara, gebelikten kaynaklanan rahatsızlıkları önlemek amacıyla koyun başına günlük 250 gr. tahıl (Arpa, Yulaf,Mısır danesi karışımı) ile beslemeye başlayın.

Bu dönemde koçların veya diğer hayvanların koyunları rahatsız etmemesi ve onları kovalamaması için aynı alanda tutmayın.

Koyunların önlerindeki yemlik yeterli uzunluk ve genişlikte olmalı, yemliklerde yeterli yem bulunmasına ve birbirlerini sıkıştırmamalarına dikkat edin.

Gebe hayvanlar hendek, eşik ve dar kapılardan geçirmeyin, koyunların kuzulamadan önce atlayacakları, birbirini sıkıştıracakları veya tırmanmak zorunda kalacakları yapı ve materyallerden kaçının ve engelleyin.

Mart-Nisan hayvan üretimi

Bu dönemde özellikle kuzulu koyunların bakımına önem verilmelidir. İkiz kuzulu olan koyunlara ilave tahıl karmaları verilmelidir.

Sürü eğer meraya çıkarılacaksa özellikle taze yeşil yemlerden kaynaklanabilecek problemlere karşı dikkatli olunmalı mutlaka enteretoksemi (çelerme) aşısı yaptırılmalıdır Meraya çıkan hayvanların bakımına önem verilmeli gerekiyorsa ilave tahıl karmaları ile hayvanlar desteklenmelidir.

Yoğun kuzu besisi uygulanacak kuzular sütten kesilerek programa alınmalıdır.

Ağılda beslenen hayvanların altlıkları kuru olmalı havalandırma iyi sağlanmış olmalıdır.

Bahara çıkışta Ağıl içerisinde badana boya ve dezenfeksiyon işlemleri yapılmalı ve ağıl tabanı temizlenmelidir, paraziter mücadele mutlaka yapılmalıdır.

Aşılama programı gereğince bu aylarda uygulanacak olan aşılar yaptırılmalıdır.

Hayvanların tırnak ve boynuz bakımları yapılmalıdır.

Mayıs-Haziran hayvan üretimi

Bu aylarda tamamen mera otlatılmasına geçilir. Ova yörelerde gece yayılımına geçilir.

Kırkım hazırlıkları bitirilip, Mayıs ayının sonunda kırkıma başlanır (kırkıma önce kısırlardan başlanılmalı, müteakiben şişek ve toklular, daha sonra da sağmallar kırkılmalıdır.) Kırkımı biten sürü kontrol edilerek, anaç sürünün %20’si ayıklanır. Yerlerine aynı oranda dişi toklu alınarak, sürü sayısı tamamlanır. Anaç koyunlardan, verimleri iyi görülebilenler, gerekirse bir yıl daha sürüde kalabilir.

Mayıs sonunda bütün koyunlar, dış parazitlere karşı etkin ilaçlarla hazırlanmış banyodan geçirilir.

Kırkımı yapılmış hayvanlar teker teker elden geçirilerek, kasaplık olanlar damızlıktan çıkarılıp, satılır. Daha önce besiye alınmış kuzular da bu ayda satılır.

Hayvan sıtması, ayak iltihabı, şap agalaksi (süt kesen)gibi hastalıklar bu ayda görülebileceğinden, tedavileri ve yapılmamış aşıları tamamlanmalıdır.

Temmuz-Ağustos hayvan üretimi

Mera ihtiyacı tamamını karşılayabilecek durumdadır. Mümkün olduğu takdirde, koyunlar serin ve yükseklerdeki meralara çıkarılır.

Hayvanlar her ne kadar meralarda besleniyorsa da yem yetersizliği bakımından takviye yemleme yapılır. Özellikle kuzular için özel besleme yapılmalıdır. İlkbaharda doğan kuzularda kırkım başlar.

Koyunlarda kırkım devam eder.

Gece yayılımı yapılır. Koyunlar gündüzleri kırda, kuzular ise etrafı çevrili(çit, çalı) yerlerde veya çevresi açık ağıllarda yatırılır. (Özellikle, geceleri zehirli otların bulunduğu meralara ve yeşil yoncalıklara, fazla miktarda başak kalmış tarlalara hayvanların bırakılmasından kaçınılmalıdır.)

Gelişmeyen kuzular satılır.

Çeşitli hayvan hastalık ve zararlılarına karşı mücadele edilir.

Eylül-Ekim hayvan üretimi

Meralar kuruduğundan, bu ayda koyunlara ek yem ve yonca verilmelidir. Yonca biçiminden iki-üç gün sonra, kurutularak verilmelidir. Pancar yaprakları yedirilirken dikkat edilmeli aşırı miktarda pancar yaprağı otlatılmamalıdır.

Ağılların gerekli badana, tamirat v.s. işleri yapılır, hasıl, mısır ve diğer yeşil yemlerin silajı yapılarak kışa hazırlık yapılır. gerekli yem stoku yapılır.

Koç katım dönemi geldiği için hayvanların bakımına ve beslenmesine dikkat edilir. Koç katımı yapılır.

İyi olmayan hava şartları ve ek besin verilememesi gibi şartlarda; gelişebilecek gebelikle ilgili hastalıklarda, zaman geçirmeden tedavi yoluna gidilmelidir.

Kasım-Aralık hayvan üretimi

Gebe hayvanların beslenmesine dikkat edilmeli, yonca kuru otu ve Baklagil samanı gebe hayvanlara verilmemeli.

Kuzulama tarihi çok yakın olan analar, ağıl yakınlarında otlatılır. İyi ve uygun bir bakım ve beslenme ile, koyunlar doğum sırasında yüksek bir kondisyonda tutulur.

Gebe ve doğum yapan koyunlara, ilave kesif yem verilir. İyi havalarda, koyunlar meraya çıkarılır. Güneşli ve yağışsız günlerde, yemleme işlemi ağıl dışında yapılır.

Doğan kuzular, hemen ayrı temiz bir bölmeye alınır; göbek kordonu tentürdiyoda batırılır. Birkaç gün bu işleme devam edilerek, gazlı bez ile bağlı tutulur.

Belirgin bir kuzu ishali görüldüğünde, derhal koruyucu önlemler alınır. Gerekli görülürse, septisemi serumu uygulanır.

Doğan kuzular kuzuluklara alınır, günlük zorunlu bakımları yapılan kuzular sabah ve akşam analarını emmeleri sağlanır.

Hastalıklardan korunmak için, ağılların teknik ve hijyenik koşullara uygun olması sağlanır.

Mısır silajı, elma posası silajı, pancar posası gibi su oranı yüksek olan kaba yemlerle ile yapılan beslemede özellikle ahır tabanı kuru tutulmalı ve altlık miktarı artırılmalıdır.

Merada veya anızda otlayan bahar kuzularına ilave tahıl verilmeli ve pancar yaprakları yedirilirken dikkatli olunmalı, fazla miktarda pancar yaprağı verilmemelidir.

Hayvan Üretimi | Koyun Yetiştiriciliği

HAYVAN ÜRETİMİ

www.hayvanuretimi.com

Hayvan yetiştiriciliği fazla emek ve ilgi gerektiren zor bir üretim koludur. Yetiştirici, emeklerinin karşılığını elde etmek ve beklediği kazancı sağlayabilmek için işletme şeklini iyi seçmek zorundadır. Bu seçiş, arzu ve heveslerden çok hayvancılığın ilgili bulunduğu doğal ve ekonomik etmenlere göre yapılmalıdır. Bir örnekle belirtirsek kimi hayvan üreticisi damızlık yetiştirip satmaya kimi yetiştiriciler ise sadece üretilen ürünleri satmaya kimi işletmeler de hem damızlık hem de hayvan üretimi işletmelerini kendi yapılarında toplamış durumdadırlar.

Koyun yetiştiriciliğinde işletme şekli, her şeyden önce bölgenin doğal koşulları ve özel olarak tarım işletmesinin koşulları ile ilgilidir. Bunun hemen arkasından yetiştirme yönü hayvanların ve hayvanlardan elde edilen verimlerin değerlendirme şekli dikkate alınmalıdır. Başka bir deyişle açıklanmak gem kirse diyebiliriz ki. koyun yetiştiriciliğinde işletme şekilleri:
Üretim etmenlerine özellikle otlatma alanları ve yemlerden en etkili şekilde yararlanma.
Tüketicinin gereksinmelerini karşılama ve pazar isteği esasına dayanır.
Kimi ülkelerde ülke içindeki bölgelerde küçük tarım işleriyle uğraşan aileler, ellerindeki yemleme olanaklarına göre küçük sürüler besler; başka bir kısım ülkelerde ya da bölgelerde ise sınırsız otlaklar üzerinde binlerce başlık sürüler yetiştirilir. Bu iki üç durumun ortasına düşen durumlar da vardır. Sadece baş sayısına değil, yetiştirilen koyunların verim yönlerine ve bunlardan yararlanma şekillerinde de farklılıklar dikkati çeker. Bundan başka damızlık safkan koyunlar yetiştirildiği gibi sadece verimlerden yararlanılan açık otlak sürüleri de beslenir. Bir ülkede koyunculuğun gelişmiş durumda olması ya da ıslah çalışmalarının henüz başlangıç devresinde bulunması hangi işletme şeklinin daha kazançlı olacağına etkili bir etmendir.
Birleşik Amerika ‘da

Bu ülke büyük ve değişik karakter gösteren bölgelere ayıldığı için koyun yetiştiriciliğinde aşağıdaki işletme şekilleri göze çarpar.
Çiftlik sürüsü

Birleşik Amerika’nın orta güney ve doğu kısımlarında sulu tarım bölgelerinde yaygın olan koyun yetiştirme sistemidir. Genel olarak entansif ve çeşitli tarım sistemi uygulanan işletmelerde bu durum görülür. Başlıca amaç kuzu üretim olup yapağı ikinci planda tutulur. Genel olarak et tipi ırklar beslenir. Hayvan üretimi sürü kadroları 8-10 koyundan 400-500 koyuna kadar değişebilir.
Safkan sürü hayvan üretimi

Saf ırk koyun yetiştiricileri de çoğunlukla çiftlik sürüleri besleyen bölgelerde bulunurlar. Bu sürülerdeki hayvanlar safkandır ve ticari nitelikte büyük koyunculuk yapanlara koç satmak ya da başka saf sürü kuracaklara damızlık koyun satarak gelir sağlarlar. Saf sürülerde bakım besleme ve özen daha iyidir. Her hayvanın kaydı tutulur ve seleksiyon dikkatle yapılır. Kabiliyetlerini döle iyi geçiren hayvanlar damızlığa seçilir. Bu çalışmalar titizlikle yürütülür ve propagandası iyi yapılırsa yetiştiricinin kazancı da iyi olur. Bu gibi işletmelere “damızlıkçı işletme” demek mümkündür.
Otlak (mera) sürüsü

Birleşik Amerika koyunlarının %75’i batıda geniş otlaklar bölgesinde bulunur ve koyunlar otlak sürüsü yönetimi ile idare edilir. Her sürü deneyimli bir yada birkaç çobana terkedilmiş olup, sınırlandırılmamış geniş bir alanda hareket halindedirler. Kimi Güney Batı eyaletlerinde ise sürüler tel çit ile çevrili otlaklarda bulundurulurlar (Texas. New-Mexico). Avustralya da aynı durum görülmektedir.
Otlak bölgesinde kutu ya da yapağı üretimine verilecek önem derecesi. yağmur miktarına ve bitki örtüsüne göre değişir. Kurak ve yarı kurak bölgelerde otlak besisi kuzu yetiştirmesine uygun olmayan durumlarda yapağı üretimi büyük önem kazanır. Bu durumda koyunlar nispeten küçük yapılı ve ince yapağılıdır ve kuzular besiye tabii tutulmak için başka yerlere gönderilir.
Yarı kurak ve az nemli bölgelerde kuvvetli otlak bulunur ve kuzular çoğunlukta sütten kesimde kasaplık çağa gelirler. Bu durumlarda kuzu satışında büyük kazançlar elde edilir ve yapağı ikinci planda kalır. Bu bölgelerde koyunlar daha iridir. Rambouıllet ya da ince ve uzun yapağılı melezler çoğunluğu oluşturur ve kaba yapağı meydana getirirler. Kuzuları iyi kalitede et verirler. Burada bahsi geçen çeşitli işletme tiplerine üretim işletmeleri demek olasıdır.
Kuzu besiciliği

Kuzu besisi koyunculuk içinde son derece uzmanlaşmış bir koldur. Bu çalışma kolunun çeşitli şekilleri vardır. Bunun en basit şekli, otlak koşullarının iyi olduğu yerlerde sütten kesilen kuzuların sonraki aylarda otlakta semirtilmesidir. Bu durumda kuzular yetiştiricinin kendi sürüsünden elde edebileceği gibi, başka sürülerden de satın alınabilir. En çok görülen şekil, besiye alınacak çağa gelmiş kuzuların diğer yetiştiricilerden satın alınması ve besiciler tarafından bunların başka yerlerde yeniden semirtilmesidir. Geniş ölçüde yapılan bu iş için, kuzulara otlaktan başka ayrıca yem verilmesi usuldendir ve böyle yapıldığı takdirde kuzu besisinden iyi ve kazançlı sonuç alınır. Sulak ve bol otlu vadiler, şeker fabrikaları ve un fabrikaları civarı. geniş tahıl anızları, ucuz yem temini bakımından kuzu besiciliği için uygun yerler olarak kabul edilirler.
Genel olarak her kuzu, iyi yemlendiği takdirde, hızla et yapar ve gelişir. Ancak etçi tipler ve erken gelişen tipler bu konuda daha çok tercih edilirler. Ayrıca yapağı-et tipi ana koyunlara başka bir etçi ırktan koç verip bunların melez kuzularını besiye almak çok daha olumlu sonuç vermektedir. Birleşik Amerika’da ve başka ülkelerde sadece bu amaçla melezleme yapılmakta ve melez döller kasaplık olarak besiye alınmaktadır. Bu tip çalışmalara son yıllarda çeşitli ülkelerde rastlanmaktadır.
Birleşik Amerika’da koyunların sağılması adet değildir ve süt koyunculuğuna rastlanmaz. Buna karşılık Avrupa ülkelerinde özellikle Akdeniz yöresinde süt koyunculuğu çok yaygın olup küçük aile işletmelerinin başlıca gelir kaynağını oluşturur.
Avrupa’da ve diğer ülkelerde

Aile işletmelerinde koyunculuk

Süt koyunu yetiştiren ülkelerin birçoğunda bağ-bahçe tarımı ile uğraşan aile işletmelerin 3-5 başlık küçük ev sürülerine rastlanır. Süt koyunları genel olarak fazla özen ve iyi bakım besleme istediğinden aile işletmelerine tam olarak uymakta ve en iyi sonucu vermektedir. Aile işletmelerindeki bu küçük koyun sürüleri bazen 10—15 başa kadar çıkarılabilmektedir. Türkiye’de. Marmara ve Ege Bölgelerinde bunun örneklerini görmekteyiz.
Göçer koyunculuk

Otlatma ve kışlatma bakımından büyük koyun sürülerinin il içinde çeşitli mevsimlerde bölgeden bölgeye göç etmesi şeklidir. Bu tip koyunculuk, özellikle geçmiş yıllarda daha çok göze çarpmakta ve dünyanın birçok bölgelerinde rastlanmaktadır. Zamanla boş arazilerin ve otlakların azalması ve göçer koyunculuğun yarattığı kimi sorunlar nedeniyle kimi memleketlerde önlemler alındı ve bu tip koyunculuk için kayıtlar kondu. Son yıllarda koyunculuğun belli bir otlak ya da çiftliğe bağlı olarak göç etmeden yapılması daha çok göze çarpmaktadır.
Türkiye’de göçer koyunculuk örneklerine rastlanmaktadır. Bu iş daha çok yaz aylarında yaylalara gitmek ve kış aylarında da kar tutmayan sıcak bölgelerde koyunlara zayiatsız kış geçirmek amacıyla yapılır. Güney Doğu Anadolu Bölgesinde ve Doğu Anadolu’nun kimi kesimlerinde ve kısmen Orta Karadeniz’de bu işletme tipine rastlamaktayız.
Kooperatif koyunculuk

Birçok üretim alanlarında olduğu gibi koyun yetiştiriciliğinde de kooperatifleşme çok olumlu sonuçlar vermektedir. Küçük yetiştiricilerin tek başına başaramadığı birçok işleri kooperatifler başarılı şekilde yoluna koyabilmekte ve bunun yararlı sonuçları yetiştiricilere iyi kazanç sağlamaktadır.
Koyun ırkının ıslahı, hakim beslemenin düzeltilmesi, ağıllar, süthaneler ve peynirhaneler kurmak, elde edilen ürünleri yüksek fiyatla değerlendirmek için kooperatifleşme mutlaka gereklidir. Kooperatif koyunculuğun değişik örneklerine rastlamaktayız. Almanya. İsviçre. Fransa ve başka Avrupa ülkelerinde özel koyun yetiştirilen bir kooperatif içinde birleşerek kendi problemlerini çözmek ve koyunculuğu kazançlı ve cazip hale sokmak için gayret gösterirler. Bu şekil, her zaman rastlanan kooperatif şeklidir.
Bir de kollektif çiftlik şeklinde kooperatifleşmiş koyunculuğa rastlamaktayız. Buna en iyi örnek İsrail’deki İvesi koyun yetiştiriciliğidir. Süt verimi için yetiştirilen İvesi koyunlarının iyi bakılması, devamlı verim denetimleri ve seleksiyon yapılması ve nihayet sütlerin tek elden toplanıp, işlenmesi için böyle bir organizasyona gerek vardır. İsrail bu konuda başarılı sonuçlar elde etmiştir. Fransa, İsviçre. Almanya ve başka Avrupa ülkelerinde kooperatifleşmenin olumlu örneklerini görmekteyiz.
Türkiye ‘de koyunculuk işletme şekilleri

Türkiye’de koyun yetiştiriciliğinde işletme şekillerini kısaca şöyle özetleyebiliriz:
Aile sürüsü

Süt tipi koyunculukta görülür. 3-5 baş yada 10-15 başlık sürülerden oluşur.
Çiftlik sürüsü

Genellikle çiftliklerde, öteki hayvancılık kollarının yanında 100-200 başlık sürüler şeklinde görülür.
Büyük sürüler

Sayıları 1000-2000 baş olan büyük koyun sürüleri (daha çok Doğu ve Güney Doğru bölgelerimizde görülür. Bunlarda bir ölçüde göçer durum görülür. Yazın yüksek yaylalara çıkarlar kışın ılıman bölgelerde kışlatılırlar.

Kaynakça
Ensminger, M.E., Parker, P.0., 1986 Sheep and goat science. The Interstate Primer. U.S.A.
Sönmez, R., 1974 Koyunculuk ve yapağı (2. Baskı) EUZF yayın No: 108
Sönmez, R., Özkan, K., 1983. Türkiye’de Koyun ve Keçi üretim sistemleri. AZF Uluslararası Akdeniz Bölgesi Koyun ve Keçi üretimi sempozyumu. Ankara.