Melez Yeni Koyun Tipleri

Melez Yeni Koyun Tipleri 

Yapağı Verim Yönlü Tipler Türkiye dokuma endüstrisinin gereksinim duyduğu nitelikli yapağıyı karşılamak üzere uygulanan merinoslaştırma çalışmaları sonucunda elde edilmişlerdir. Bu tiplerin başlıcaları; Karacabey Merinosu (Türk Merinosu), Malya koyunu, Anadolu Merinosu ve Konya Merinosu (Orta Anadolu Merinosu)'dur. Yapağı verim yönlü tiplerin genel özellikleri şunlardır; • Yapağıları gerek nicelik gerekse nitelik açısından yerli koyunlardan üstündür. • Vücut, baş ve ayaklar beyazdır. Kuyruklar, Malya dışında ince ve uzundur. • Yerli ırklara göre daha hızlı gelişirler, canlı ağırlıkları yerlilerden yüksektir. • Malya dışında, yağlı kuyruklu yerli ırkları doğal olarak aşma yeteneğine sahip değillerdir. • Tiplerde merinos genotipi düzeyine bağlı olarak özellikle Orta Anadolu koşullarına uyum zorlukları gözlenir. 

Melezleme Çalışmaları

Melezleme Çalışmaları

Saf yetiştirme ve seleksiyonla sağlanabilecek genetik ilerlemenin sınırlı olduğu görüşünün genel bir kabul olduğunun ortaya çıkması, Türkiye koyun ırklarının ıslahında melezleme çalışmalarının ağırlığını artırmıştır. Melezleme çalışmalarında, daha çok çevirme ve birleştirme (kombinasyon) melezlemesinden yararlanılarak yapağı, et-yapağı ve süt verim yönlü birçok yeni koyun tipleri oluşturulmuş ya da oluşturulmaya çalışılmaktadır 

(Düzgüneş ve Pekel, 1973; Pekel ve ark, 1973; Yalçın ve ark, 1977; Sönmez ve ark., 1975; Yalçın, 1979; Özder ve ark., 1996; Kaymakçı ve Taşkın, 1998, Kaymakçı ve ark, 2002; Kaymakçı ve ark., 2006; Akçapınar, 2000; TİGEM, 2008; BDUTAE, 2008; Tekin ve ark, 2000; Ceyhan ve ark, 2007; Özcan, 1975; Sönmez ve ark, 1975; Eliçin ve ark, 1989; Ertuğrul ve ark, 1989; Kaymakçı ve ark, 1999; Kaymakçı ve ark, 1999). 

Türkiye Ziraat Fakülteleri’nin Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı işletmelerde birçok yeni koyun tipleri oluşturulmuştur. Bununla birlikte, özellikle 1980’li yıllardan sonra Türkiye’de egemen olan yeni-liberal ekonomi politikaları, kamunun koyun ıslahı çalışmalarını olumsuz etkilemiştir. Koyun tiplerinin oluşturulduğu kamu tarım işletmeleri, günümüzde özelleştirme ya da kiralama kapsamına alındığı için görevlerini yapamaz durumuna getirilmişlerdir. Örneğin İç Batı Anadolu eşiği için Denizli–Acıpayam Tarım İşletmesi’nde oluşturulan Acıpayam tipi Orta Anadolu’ya götürülmüştür. Tahirova ve Türkgeldi tipleri, İnanlı Tarım İşletmesi’nin özelleştirmeleri nedeniyle Karacabey Tarım İşletmesine aktarılmıştır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlı Beydere– Manisa’da koyunculuk şubesinin kapatılması ve yaklaşık 3000 dekar arazinin özelleştirilmesiyle, burada elde edilen Sönmez tipi dağıtılmıştır. Koyun yetiştiricileri ekonomik açıdan olduğu kadar, damızlık açısından da tam sahipsiz konuma getirilmiştir Çevirme ve birleştirme melezlemesi ile yeni tiplerin elde edilmesi çalışmalarının yanında, kullanma melezlemesi yönünde yapılmış birçok çalışma da vardır (Gönül, 1974; Akçapınar, 1975; Anonim, 1996; Kaymakçı ve ark, 1996; Emsen ve ark, 2007).

Melezleme Çalışmaları Koyunlar

Melezleme Çalışmaları Koyunlar

Diğer melezleme çalışmalarını iki grup altında toplamak olasıdır. Birinci grup, etçi tip oluşturma amacıyla düzenlenen çalışmalardır. Bu gruptaki çalışmaların ilki, 1970’li yılların başlarında Türkgeldi Tarım İşletmesi ve İnanlı Tarım İşletmesi’nde gerçekleştirilen Texel x Kıvırcık melezlemesidir (Özcan, 1975; Sönmez ve ark, 1975). 

Ancak, Texel ırkı ve melezlerinin hastalıklara, özellikle kan parazitlerine duyarlı olması nedeniyle anılan araştırmalar sürdürülememiştir. Daha sonraları, yine yerli koyunların etçilik özelliklerinin ıslahı amacıyla 1986 yılında kültür ırkları ithal edilmiştir. Çalışmalarda, yerli ırklar etçi ırklarla melezlenmiş, ancak yeni tiplerin elde edilmesi için daha ileri düzeydeki melezlemeler ile tip sabitleştirilmesi etkinlikleri yürütülememiştir. Ön çalışmalarda, Gökhöyük Tarım İşletmesi’nde B. Leicester x Karayaka, Alpaslan Tarım İşletmesi’nde Lincoln x Morkaraman, Bala Tarım İşletmesi’nde Dorset Down x Akkaraman, Ulaş Tarım İşletmesi’nde Hampshire Down x Akkaraman, Çayır Mera ve Zootekni Araştırma Enstitüsü’nde Ile de France x Akkaraman ve Ile de France x Anadolu Merinosu, Acıpayam Tarım İşletmesi’nde Alman Siyah Başlı x Ramlıç ve Alman Siyah Başlı x Acıpayam melezleme çalışmaları yapılmıştır (Eliçin ve ark, 1989; Ertuğrul ve ark, 1989; Kaymakçı ve ark, 1999). 

Bu çalışmaları, Bandırma Marmara Hayvancılık Araştırma Enstitüsü ile Konya Bahri Dağdaş Uluslararası Araştırma Enstitüsü’nde sürdürüldüğü bilinmektedir. İkinci grup çalışmalar ise, kasaplık kuzu üretimine yönelik çalışmalardır. Bu amaçla, uygun genotiplerin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmaların ise otuz beş yılı geçen geçmişi vardır. Acıpayam Tarım İşletmesi’nde özelleştirmeden önceki yıllarda Dağlıç koyunları, Sakız koçlarıyla çiftleştirilerek sütlü melez anaçlar elde edilmiş, bu anaçlar Ile de France, Merinos ve Malya tipi koçlara verilerek kasaplık kuzu üretimi olanakları araştırılmıştır (Gönül, 1974). Bir araştırmada ise Karacabey ve Konya Merinoslarının kimi etçi ırkların koçlarıyla ikili kullanma melezlemesine uygun anaç soyların niteliğinde olduğu gösterilmiştir (Akçapınar, 1975). 

Diğer yönden, bir özel firmanın Avustralya’dan Suffolk etçi soyu ile B. Leicester x Merinos melez anaçlar getirerek kasaplık kuzu üretimi çalışmalarına başlamış olduğu da bildirilmektedir (Anonim, 1996; Kaymakçı ve ark, 1996). Son yıllarda ise öne çıkan melezleme çalışmalarından birisi ise Romanov’a dayalı ıslah çalışmalarıdır (Emsen ve ark, 2007). Anılan çalışmalarda Romanov koçları, İvesi, Morkaraman, Tuj, Akkaraman, Kangal ve Kıvırcık koyunlarıyla melezlenmektedir. 

Çukurova Asaf Koyunu

Çukurova Asaf Koyunu 

Çukurova Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümünün Hohenheim Üniversitesi ile yaptığı bir proje ile İvesilerin süt verimini artırmak amacıyla Doğu Friz koçlarıyla İvesi koyunu çiftleştirilmiş, elde edilen F1 dölleri kendi içinde tekrar çiftleştirilerek F2 dölleri oluşturulmuştur. F2’ler İvesi Geriye Birinci Melezler (İG1) ile çiftleştirilerek Çukurova Asaf koyunu elde edilmiştir(Özcan, 1990). 

Çukurova Koyunu

Çukurova Koyunu

Sakız koçları ile İvesi koyunları çiftleştirilmiş elde edilen F1 dölleri ve G1’ler elde edilmiştir. G1 ile F2 bireyleri kendi arasında çiftleştirilerek Çukurova tipi oluşturulmuştur. Tipin genetik yapısı; %62.4 Sakız ve %37.5 İvesi dir (Özcan, 1990). 

Bafra Koyunu

Bafra Koyunu

Sakız ırkı koçlar ile Karayaka koyunlarının geriye melezlemesi sonucunda elde edilmiştir. Genotip olarak %75 Sakız ve %25 Karayaka’dır. Doğumda kuzu sayısı 100 koyuna göre 178 dir. Kuzuların 90. ve 180. gün canlı ağırlıkları sırasıyla; 23, 33 kg dır. Ergin yaş canlı ağırlığı 62 kg dir. Bafra tipinin ortalama yapağı ağırlığı 2.2 kg, yapağı inceliği 35 mikrondur. Gökhöyük Tarım İşletmesi’nde sonuçlandırılmış bir çalışmadır. Bu tipin elde edildiği bölge dışında İç ve Doğu Anadolu ile Akdeniz Bölgesi’nde yetiştirilebileceği belirtilmektedir.  

Türkgeldi Koyunu

Türkgeldi Koyunu 

Türkgeldi tipini oluşturmak üzere, Tahirova koçları, Türkgeldi Kıvırcığı koyunlara verilerek F1'ler, F1 dişiler yeniden Tahirova ile çiftleştirilerek TAG1 (Tahirova birinci geriye melez) döller elde edilmektedir. Bunların kendi aralarında çiftleştirilmesi ve seleksiyonuyla Türkgeldi koyunları oluşturulmaktadır. Bu tip %75 Tahirova + % 25 Kıvırcık genotipi içermektedir. Doğumda kuzu sayısı 1.40–1.50’dir. Poliöstrik bir özellik taşıması istenir. Çiftleşme mevsimi uzunluğu 200–220 gündür. Dördüncü ay ağırlığı 30–35 kg'dır. Canlı ağırlık koyunlarda 40-50 kg, koçlarda 70-80 kg'dır. Laktasyon süresi 180-200 gün’dür. Laktasyon süt verimi 150–180 kg'dır. Yapağı verimi 2.5-3.0 kg'dır. Türkgeldi koyunu, Türkgeldi Tarım İşletmesi’nde elde edilmiştir. Ancak, Türkgeldi tipleri daha sonra İnanlı Tarım İşletmesi’ne getirilmiş, bu çiftliğin de özelleştirilmesiyle bu tip Tahirova tipiyle birlikte Karacabey Tarım İşletmesine aktarılmıştır.

Acıpayam Koyunu

Acıpayam Koyunu 

Acıpayam koyunu, Doğu Friz x İvesi x Dağlıç ırklarının aşamalı olarak melezlenmesiyle elde edilmektedir. İlk aşamada İvesi koçları ile Dağlıç dişileri çiftleştirilmiştir. Elde edilen F1 dişiler, daha sonra Doğu Friz x İvesi melezi (Asaf) koçlarına verilmiştir. Bunların dölleri de kendi aralarında çiftleştirilerek % 25 Doğu Friz + % 50 İvesi + % 25 Dağlıç’tan oluşan Acıpayam tipi oluşturulmaktadır. Elit sürüde doğumda kuzu sayısı ortalama 1.2'dir. Dördüncü ay canlı ağırlığı 32 kg'dır. Laktasyon süresi 112 gün’dür. Laktasyon süt verimi 150 kg'dır. Acıpayam koyunu, Acıpayam Tarım İşletmesi'nde elde edilmiştir. Halı tipi yapağı özelliklerine sahip et ve süt verim yönlü bir tiptir. Bu koyun tipi, Dağlıç ırkının yetiştirildiği ekstansif koşullara uyum sağlayabilecek bir yapıya sahiptir. Ayrıca Dağlıçları doğal olarak aşabilmektedirler. Bu özellik, saha düzeyinde Dağlıçlarla yapılan melezleme çalışmalarında büyük bir kolaylık sağlamaktadır. Acıpayam tipi, elde edildiği Acıpayam Tarım İşletmesinin özelleştirilmesiyle Bala Tarım İşletmesine aktarılmıştır. 

Sönmez Koyunu

Sönmez Koyunu

Sönmez tipi elde etmek üzere Sakız koç ve Tahirova koyun melezlenmekte, elde edilen melez döller ikinci aşamada Tahirova koçlarıyla çiftleştirilmektedir. Bu şekilde oluşturulan tip, % 25 Sakız + %75 Tahirova genotipi içermektedir. Elit sürüde doğumda kuzu sayısı ortalama 1.77'dir. Dördüncü ay canlı ağırlığı 30 kg dolayında, laktasyon süresi yaklaşık 185 gündür. Laktasyon süt verimi ortalaması ise 360 kg'dır. Bununla birlikte 600 kg süt veren Sönmez koyunları da vardır. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Deneme Ağılı ve Beydere Tohum Test Sertifikasyon Müdürlüğü Koyunculuk Şubesi’nde elde edilmiştir. Sönmez tipinin, Ege Bölgesi'nin sıcak ve kurak yaz koşullarına Tahirova tipinden daha çok uyum gösterdiği görülmektedir. Diğer yandan bu tip, bakım ve beslenme olanakları iyi, koyun sütü ve kuzudan gelir sağlayan işletmeler için uygun olacaktır. Sönmez tipi, elde edildiği Beydere Tohum Test Sertifikasyon Müdürlüğü koyunculuk şubesinin kapatılmasıyla Sönmez koyunları satılmıştır. 

Tahirova Koyunu

Tahirova Koyunu 

Tahirova, Doğu Friz x Kıvırcık birleştirme (kombinasyon) melezlenmesiyle oluşturulmuştur. Tip, % 75 Doğu Friz + % 25 Kıvırcık genotipi içermektedir. Doğumda kuzu sayısı 1.60–1.80'dir. Kuzuların doğum ağırlığı 4.0–4.5 kg'dır. Üçüncü ay canlı ağırlığı 28–30 kg kadardır. Ergin yaş canlı ağırlığı koyunlarda 55–60 kg, koçlarda 80–90 kg'dır. Laktasyon süresi 200-240 gün, laktasyon süt verimi 250-300 kg'dır. Birörnek yapağı verir ve ölü kıl içermez. Tahirova Tarım İşletmesi'nde oluşturulmuştur. Tahirova tipi, Güney Marmara, Trakya ile Ege Bölgesi'nde yerli koyunların ıslahında ve yeni koyun tiplerinin elde edilmesinde başarıyla kullanılmaktadır. Anılan yörelerde yaklaşık 300–500 bin arasında değişen Tahirova melezi koyun vardır. Tahirova tipi, elde edildiği Tahirova Tarım İşletmesi’nden önce İnanlı, daha sonra Karacabey Tarım İşletmesine götürülmüştür.

Hasak Koyunu

Hasak Koyunu

Alman Siyah Başlı, Hampshire ve Akkaraman ırklarının üçlü melezlemesiyle oluşturulan bir baba hattıdır. İkizlik, %18-25, kuzuların yaşama gücü %90-95’dir. Kuzuların doğum ağırlığı 4.17 kg ve sütten kesim ağırlığı 75. günde 22.6 kg’dır. Canlı ağırlık koyunlarda 60–65 kg ve koçlarda 75-90 kg’dır. Yapağı verimi ise 3.1 kg’dır. Hasak koyunu da Konya Bahri Dağdaş Uluslararası Tarım Enstitüsü’nde elde edilmiştir. Kasaplık kuzu üretimi için Orta Anadolu koşullarında, Akkaraman koyunlarıyla yapılacak kullanma melezlemesinde baba hattı olarak yararlanılması tasarlanmıştır. Hasak koyununun da saha düzeyinde kullanılabileceği bildirilmektedir.